اقبال و دیگران
«اقبال و اندیشه‌های دینی غرب معاصر» اثر اقبال شناس مشهور پاکستانی «دکتر محمد معروف» پیش از این توسط مولف کتاب «اقبال و ده چهره دیگر» محمدبقایی(ماکان) به فارسی ترجمه شده است. کتاب مذکور تلاشی بود در جهت تطبیق اندیشه‌های اقبال با آرای متفکران دیگر. این کتاب هم تلاشی است برای بررسی تطبیقی اقبال با سایر متفکران.
محمد بقایی در این کتاب برآن است تا آرای اقبال را با مشاهیری چون هومر، حلاج، سنایی، سهروردی، مولوی، کسروی، هسه، جناح و آنه ماری شیمل بررسی تطبیقی کند. بقایی 12 شخصیت مستقل را در وجود اقبال قابل مشاهده می‌داند که این 12شخصیت یا به عبارتی دوازده بعد عبارتند از: فیلسوف، شاعر، اصلاحگر، مربی، جامعه‌شناس، پایه‌ریزکشوری مستقل، حقوقدان، قرآن پژوه، ایران‌شناس، زباندان، تاریخ‌دان و اسلام‌شناس.
به همین دلیل هنوز بسیاری از ابعاد فکری این مرد بزرگ مکتوم و ناشناخته مانده و می‌توان با بررسی آرا و افکار او به نتایج تازه‌تری دست یافت. بقایی در این کتاب تلاش دارد تا به افق اندیشه‌های اقبال رسیده و نکات و مسائل تازه‌ای را در پهنه تفکرات او آشکار کند. این مجموعه که ماحصل مقاله‌نویسی مولف در سال‌های اقبال پژوهی است، در زمان‌های مختلف تحریر شده و حالا در کتابی مستقل در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته که در واقع هر فصل از این کتاب به تطبیق افکار یک اندیشمند با اقبال اختصاص یافته است.
درباره بوردیو
خواندن آثار بوردیو بنا به قول مترجمان و شارحان این فیلسوف بسیار مشکل است. بوردیو خود هم بر پیچیده و مبهم‌گویی تاکید دارد و مطالعه آثار خود را به راحتی امکان‌پذیر نمی‌داند. ریچارد جنکینز در این کتاب برآن است تا به شکلی واضح و مختصر از اصل و چکیده اندیشه‌های بوردیو سخن گوید که این کار هم به نظر، بسیار دشوار است، اما تلاش مولف نشان می‌دهد که خواننده با مطالعه این کتاب دست کم با برخی از مهم‌ترین چارچوب‌های فکری بوردیو آشنا می‌شود.
مولف ضمن تاکید بر دستاوردهای بوردیو در زمینه نظریه و روش‌شناسی، بررسی‌های مفصلی هم درباره مطالعات موضوعی بوردیو درباره آموزش و پرورش، قشربندی اجتماعی و فرهنگ به عمل می‌آورد.
البته کتاب مذکور ضمن بررسی آرای بوردیو از بررسی انتقادی آثار او هم غافل نمانده است و در هشت فصل به آن می‌پردازد. آزمایش‌های بوردیو در معرفت‌شناسی، انسان‌شناسی، ساختارگرایی، خشونت نمادین، بازتولید اجتماعی، کاربردهای زبان و... برخی از مباحث این کتاب را تشکیل می‌دهند. زندگی‌نامه بوردیو هم در حجم کوتاهی آمده و از همه مهم‌تر کتاب‌شناسی و راهنمایی مولف برای مطالعه آثار بوردیو در انتهای کتاب است.
از کجا آمده‌ام ؛زندگی دکتر ناصر کاتوزیان
کتاب «زندگی من» یک اتوبیوگرافی از دکتر ناصر کاتوزیان است که در آن شرح دقیقی از همه وقایعی که از سرگذرانده آمده است. نخستین بخش کتاب پس از پیشگفتار به دوران کودکی و جوانی او می‌پردازد و در بخش دوم به فعالیت‌های کاری او در زمینه قضاوت پرداخته می‌شود. کاتوزیان در این بخش زیر عنوان دوران قضاوت از اخذ مدرک دکتری، فعالیت در شعبه 27 دادگاه شهرستان، اداره حقوقی و دوران انقلاب سفید و بازگشت به تهران می‌گوید.
دوران دانشگاهی او سومین بخش کتاب است: تدریس در رشته سیاسی و اقتصادی، سفر به امریکا، سفر فرهنگی-زیارتی به عراق، تصویب مقام استادی، بازدید دانشکده حقوق پاریس و مباحث دیگر عمده مطالب این فصل را تشکیل می‌دهد. این فصل دارای چهار گفتار است که عبارتند از: گفتار اول: پیش از انقلاب، گفتار دوم: پس از انقلاب، گفتار سوم: دوران انفصال و عزلت، گفتار چهارم: بازگشت به دانشگاه. خواننده می‌تواند با مطالعه این کتاب به شرحی دقیق از زندگی ناصرکاتوزیان رسیده و در پرتو خاطرات آن با برخی از وقایع تاریخی هم آشنا شود.
احادیث امام حسین(ع)
امام حسین(ع) شرایط سیاسی خاصی در دوران امامت خود داشت. حکومت معاویه و فرزندش یزید دوران سختی را برای خاندان رسالت رقم زد که زمان آن بیش از نه سال به طول انجامید. مولف پیشگفتار و گردآورنده احادیث حکیمانه امام حسین(ع) درباره این دوران می‌نویسد: «معاویه برای از بین بردن زمینه‌های سیاسی-اجتماعی خاندان رسالت که به طور طبیعی در جامعه اسلامی در حال گسترش بود، نهایت تضیقات را در مورد ارتباط مردم با دو یادگار پیامبر خدا به اجرا گذاشت.
وی علاوه بر دستورالعمل‌هایی که مبنی بر تعقیب، شکنجه و قتل و آزار پیروان اهل بیت صادر کرد، آنان را از حقوق شهروندی نیز محروم نمود و حتی سهم آنان را از بیت‌المال قطع کرد. این اقدام خطرناک، افزون بر ضربه‌ای که از نظر سیاسی بر حکومت اصیل اسلامی وارد ساخت، ضربه مهلکی بود بر حوزه معارف حقیقی اسلام ناب. از سوی دیگر، سیاست ممنوعیت کتابت و تدوین حدیث و به دنبال آن، راه‌یابی اسرائیلیات و داستان‌های عجیب و غریب توسط قصه‌گویان و احبار تازه مسلمانان به صحنه فرهنگی جامعه اسلامی زمینه مهجور ماندن عالمان راستین و در راس آنان، اهل بیت پیامبر خدا را به شدت افزایش داد».
به همین دلیل مولف با همکاری سید محمود طباطبایی‌نژاد و سیدروح‌الله طبائی کوششی در جهت جمع‌آوری سخنان حکیمانه این امام از منابع حدیثی شیعه و اهل سنت درده فصل و دو جلد ارائه دادند. این مجموعه افزون بر حکمت‌هایی که از خود آن امام روایت شده، بخشی از احادیثی را که ایشان مستقیماً یا با واسطه از پدر بزرگوارش امام علی(ع) نقل کرده نیز در بر می‌گیرد.
ثروت و فقر
دو سوتو در سال 1986 با انتشار کتاب «راه دیگر» به شهرت مقبول رسید و تحسین گسترده حامیان اقتصاد آزاد را بر انگیخت. دوسوتو معتقد است: «هزینه‌های بالای پیوستن به اقتصاد رسمی، فقرا را به سوی بخش غیررسمی سوق می‌دهد و این حرکت هزینه‌های خاص خودش را در محیط فراقانونی یا «خارج از قانون» ایجاد می‌کند. » در نگاه او «فقرا انسان‌هایی عقلایی و کاردان هستند که با درآمدهای خیلی اندک، زندگی را در شرایط سخت می‌گذرانند.
به همین علت، تاکید او بر وجود مقررات کمتر و ساده‌تر از جانب دولت و اتکای بیشتر بر حکومت قانون راهکاری است که می‌تواند شرایط زندگی را برای فقر آسان کند. » کتاب حاضر با توجه به این پایه فکری به یک نقصان خاص نظام غیررسمی مالکیت، یعنی عدم شناسایی گسترده حقوق مالکیت که به عقیده او شدیداً فرایند توسعه اقتصادی در این کشورها را محدود می‌نماید، تکیه دارد.
تز اساسی این کتاب (چنان که پیش از این هم با استفاده از مقدمه مترجم به بنیان‌های آن اشاره شد) بر این عقیده پای می‌فشارد که فقرا در کشورهای در حال توسعه، با وجود فقر خود، دارایی‌های قابل ملاحظه‌ای در قالب خانه‌های آلونکی و همچنین کسب و کارهایی فراقانونی خود دارند که به دلیل فقدان سند و شناسایی رسمی حقوق مالکیت آن‌ها توسط دولت تماماً «سرمایه بیکار یا مرده» تلقی می‌شود.
احادیث در حوزه‌های معرفتی
کتاب اسباب اختلاف حدیث به انگیزه و در جهت ارائه راهکارهاى فهم درست از عوامل تنافى و اختلاف احادیث در حوزههاى معرفتى نگاشته شده است. شاید از این راه نگرش قشرى و جمودى متحجران و تأویلگرایى بىپرواى افراطیان و سهلانگارى برخى دیگر را در برخورد با احادیث چاره نماید.
در این پژوهش بیش از هشتاد عامل و سبب اختلاف احادیث با ارایه راهکارهاى علاج آن‌ها واکاویده شده است. این اسباب در پنج بخش کلى سامان یافتهاند: 1 - اسباب اختلاف برآمده از شیوههاى نقل حدیث؛ 2 - اسبابى که به اقتضاى قانون‌گذارى وجود یافتهاند؛ 3 - اسباب اختلافاتى که از شکل تعبیرهاى روایات سرچشمه گرفته است؛ 4 - اختلافاتى که به سبب تغییر شرایط زمانى و مکانى به وجود آمدهاند؛ 5 - سببهایى که ویژه روایات تفسیرى قرآن کریم هستند.
در هر یک از سببهاى اختلاف حدیث، نخست سبب اختلاف، معرفى و تبیین شده است. سپس نمونههایى از احادیثى که به آن سبب با یکدیگر اختلاف دارند، ارائه شده است. در پایان نیز راه‌کار علاج اختلاف در آن موارد نشان داده شده است.
تاریخ همسایه
در میان همسایه‌های ایران، کشور عراق در فراز و نشیب‌های تاریخی خود یکی از پرتنش‌ترین روابط را با ایران داشته است. تغییر و تحولات داخلی ایران و عراق همواره روابط متغیری را بین این دو کشور ایجاد کرده و به طور کلی می‌توان گفت بررسی تاریخ روابط ایران و عراق مستلزم شناخت تحولات داخلی هر دو کشور و تاثیر متقابل این تحولات بر روابط بین‌المللی است.
حالا که دولت عراق سرنگون شده و حتی چندی پیش دیکتاتور آن هم اعدام شده، عراق به عنوان کشوری که آبستن تحولات بسیار است فصلی تازه در روابط خود با مهم‌ترین کشور همسایه‌اش یعنی ایران خواهد داشت. این کتاب مشتمل بر چهارده فصل است که در آن روابط ایران وعراق از دیرباز تا امروز بررسی می‌شود. اولین بحث تاریخی کتاب به رابطه ایران و عثمانی تا پیش از تشکیل کشور عراق پرداخته است.
این روایات در فصول بعدی به قرارداد الجزیره، تشکیل جمهوری اسلامی و روابط ایران و عراق بعد از صدام می‌رسد. مهم‌ترین وقایع در روابط ایران و عراق در این کتاب فصلی جداگانه را به خود اختصاص داده‌اند؛ حمله به ایران، پایان جنگ، ادعاهای عراق علیه ایران، عوامل موثر در حمله به عراق و.. برخی از این فصول را تشکیل می‌دهند.
توجه به روند جهانی شدن و شتاب گرفتن روابط میان کشورها با یکدیگر و وسیع شدن ابعاد آن، باعث شده تا امروزه کشورهای همسایه برای افزایش توانایی‌ها در رویارویی با شرایط متغیر و پیچیده زمان به تشکیل اتحادیه‌های منطقه‌ای روی آورند، در مورد همسایه غربی ما عراق، با سرنگونی صدام، این کشور در مسیر دیگری قدم گذارده و تحولات کنونی این سرزمین ایجاب می‌کند که بدانیم با عراق جدید چه رابطه‌ای داشته باشیم و یا چگونه ارتباط برقرار کنیم؟ مولف در این کتاب حجیم درصدد پاسخ گفتن به این پرسش مهم با توجه به پیشینه روابط این دو کشور است.
تمهیدات ویتگنشتاین
دیوید پل درباره این کتاب می‌گوید: «کتاب آبی گویای کلیه مضامین اصلی ویتگنشتاین متاخر است؛ مضامینی بس غنی و با این وصف سخت به یکدیگر در پیچیده. کاربرد و معنا و نظریه سفسطه‌آمیز «نام»؛ فهم و سلطه تکنیک؛ قاعده‌ها، بازی‌های زبانی و «شکل‌های زندگی»؛ این آموزه‌ها و رد «زبان خصوصی» همچون اجزاء پازلی با هم تطبیق می‌کنند. این کتاب، به لحاظ فشردگی، و گونه‌ای جاذبه مخصوص تحسین شده‌اش، می‌تواند معرفی خوبی برای ویتگنشتاین متاخر باشد. تنها در این‌جا است که بازی‌های زبانی و مسائل مربوط به قاعده‌ها به کمال برجسته می‌شود».
از این قول می‌توان به اهمیت این کتاب در آرای متنوع ویتگنشتاین پی برد. این فیلسوف با تغییر رویه در خط مشی فلسفی خود ذهن بسیاری از شارحان خود را مشغول کرده و تامل دقیق در آثار او هم برای خواننده فارسی زبان بسیار مشکل است. با این حال ایرج قانونی با ارائه ترجمه‌ای از این اثر او (که برخلاف برخی دیگر از آثار این نویسنده دوبار ترجمه شده‌اند) راه را بر شناخت بیشتر این فیلسوف باز کرده است.
دانشنامه حدیث
دانشنامه میزان الحکمه، کتابى فراگیرتر و جامعتر از میزان الحکمه است که بر اساس شیوه الفبایى موضوعى به گزارش احادیث مرتبط با موضوعات پرداخته است. در واقع، این دانشنامه، گسترش یافته و تکمیل شده میزان الحکمه است. پیشبینى مىشود این مجموعه بالغ بر پنجاه جلد شود.
این دانشنامه با استناد به آیات و روایات معصومان(ع) به توضیح و تبیین موضوعات، مفاهیم و مدخلهاى دینى مىپردازد که از جهت موضوعى از دامنه گستردهاى برخوردار است و مفاهیم دینى، اعتقادى، اخلاقى، سیاسى، اقتصادى و فرهنگى را پوشش مىدهد. ذیل هر موضوع (مدخل)، شناسهها و زیرشاخههاى متعددى هست که به صورت منطقى طبقهبندى شده و آیات و روایات مربوط به آن‌ها گزارش شده است.
شیوه دانشنامه در نقل استنادها این گونه است که ابتدا آیات مرتبط با موضوع ذکر مىشوند و سپس احادیث معصومان(ع) به صورت شمارهگذارى شده، آن هم بر اساس ترتیب تاریخى حیات معصومان از حضرت محمد(ص) تا حضرت مهدى(عج) مىآید.
در مواردى که احادیث، جنبه تفسیرى و توضیحى براى آیات دارند، بر دیگر موارد مقدّم شده، بعد از آیات قرار مىگیرند. در مواردى که حدیثى به چند تن از معصومان(ع) مستند باشد، حدیث مستند به پیامبر(ص) در متن و دیگر مستندات آن در پاورقى گزارش مىشود. ویژگى دیگر دانشنامه از نظر ذکر سند، این است که در نقل نصوص و روایات متعدد، «بلاغت» و «شمول»، ملاک ترجیح و تقدّم است. در پاورقى هم مآخذ بر اساس میزان اعتبار و سندیت، ردهبندى شده‌اند.
همچنین در ذکر منابع روایى شیعه و اهل سنّت، این گونه عمل شده که ابتدا منابع شیعى و سپس منابع روایى اهل سنّت آمده و از خلط منابع، جلوگیرى شده است.
جرح و تعدیل راویان
جرح و تعدیل راویان، یکى از مهم‌ترین وظایف دانش رجال است. هر یک از موارد جرح و نیز تعدیل از اصول و ضوابطى برخوردار هستند که کشف و دستیابى به آن‌ها مرهون تتبع و پژوهش در مصادیق و افراد جرح‌شده یا تعدیل شده است. از این رو مطالعه جداگانه راویان عادل و نیز مطالعه مستقل راویان ضعیف، نهتنها در شناخت افراد هر گروه مفید است، بلکه در دسترسى به اصول فوقالذکر هم بسیار کارآمد است.
کتاب حاضر همچون فرهنگنامهاى تفصیلى و تخصصى درباره راویان ضعیف، تمامى اطلاعات مربوط به هر راوى را فراهم آورده است. اطلاعات منابع اوّلیه و منابع متأخر رجالى، نمونه روایات ضعیف راوى و نتیجهگیرى نهایى درباره او از نوع مطالبى است که مؤلف در اختیار خوانندگان قرار مىدهد.
در این مجموعه چهارصد راوى ضعیف به ترتیب الفبا معرفى شده‌اند. مقدمه تفصیلى کتاب نیز به گفتههاى رجالیان گذشته در موضوع پرسشهاى یاد شده، اختصاص یافته است.
مباحث نقلی سید مرتضی
سید مرتضى یکى از متفکران تأثیرگذار شیعه در طول تاریخ اندیشه است که جایگاه ویژهاى در میان تمام اندیشمندان شیعه داشته است. با اینکه وى در تاریخ فکرى شیعه همچون استادش شیخ مفید، در طیف عقل‌گرایان قرار دارد، ولى ضرورى است که به مباحث نقلى ایشان نیز پرداخته شود. اثر حاضر به این موضوع اختصاص یافته است.
این پژوهش از مقدمه و شش فصل و یک خاتمه تشکیل شده و مباحث ذیل در آن واکاوى شده است: زندگى و عصر سید مرتضى، سیر حدیث در اندیشه کلامى معتزله و امامیه با تأکید بر دو دیدگاه قاضى عبدالجبار و سید مرتضى، نگاه سید به احادیث اعتقادى، شیوه سید در بررسى احادیث تاریخى، شیوه سید در روایات فقهى و چگونگى استفاده از آن‌ها در ابواب فقه، منهج سید در مباحث اصولى، دیدگاه سید در باب خبر واحد، تأثیر سید در اندیشههاى حدیثى بر جریان محدثان، فقیهان، اصولیان و مفسران در طول تاریخ فکرى شیعه.
حدیث در بستر تاریخ
در مجموعه تاریخ حدیث شیعه، به ترتیب تاریخى، اطلاعات مربوط به حدیث شیعه آمده است. این مجموعه در پنج دفتر سامان یافته است؛ دفتر اوّل: تاریخ حدیث شیعه از شکلگیرى تا پایان سده سوم هجرى؛ دفتر دوم: تاریخ حدیث شیعه در سدههاى چهارم تا هفتم هجرى؛ دفتر سوم: تاریخ حدیث شیعه در سدههاى هشتم تا یازدهم هجرى؛ دفتر چهارم: تاریخ حدیث شیعه در سدههاى دوازدهم و سیزدهم هجرى؛ دفتر پنجم: تاریخ حدیث شیعه از آغاز سده چهاردهم هجرى تا امروز.
دفتر حاضر، تاریخ حدیث شیعه را در قرنهاى هشتم تا یازدهم هجرى بررسى کرده است و سومین دفتر از مجموعه پنج جلدى تاریخ حدیث شیعه است. مباحثى که در هر دوره مورد بحث، موردتوجه بودهاند، عبارتاند از: شرایط اجتماعى- فرهنگى، حوزههاى علمى- جغرافیایى، عالمان حدیث پژوه، زمینههاى فعالیتهاى حدیثى در آن عصر، گونههاى نگارشهاى حدیثى، علوم حدیث، اجازات و مشایخ اجازه. معرّفى مهم‌ترین فعالیتهاى حدیثى هر عصر نیز از دیگر اطلاعات موجود در این مجموعه است.
شرح ابنابىالحدید
کتاب نهج البلاغه از آغاز تألیف، توجه عالمان دینى و مردم متدین و با فرهنگ را به خود جلب کرد. شاید در ابتدا براى اعراب متن بلاغى این کتاب بیشتر قابل توجه بود ولکن در طول زمان، این نکته براى ایشان ظاهر شد که این کتاب نه تنها شیوه بلاغت، که شیوه زندگى را در بر دارد. معارف بلند الهى از توحید، نبوت، امامت، اخلاق، سیاست و غیر اینها در لابهلاى متون این کتاب موج مىزند.
این خصوصیات موجب شد که عالمانى به شرح عبارات این کتاب همت گمارند و مفاهیم و محتویات آن را تبیین کنند. از این میان، شرح ابن ابى الحدید معتزلى (586 - 656ق) از شهرت و اهمیت ویژهاى برخوردار شد. او که ادیب، مورخ و متکلم برجستهاى بود، تمام هنر و معلومات خود را به کار گرفت تا شرحى جامع فراهم آورد.
شرح ابنابىالحدید، از چهار زاویه بهتوضیح وتبیین عبارات نهج البلاغه پرداخته است: 1 - شرح کلمات امام علىعلیهالسلام در خطبهها و نامهها و حکمتها؛ 2 - ردّ کتاب الشافى فى الامامه، تألیف سید مرتضى؛ 3 - ذکر بخشهایى از تاریخ اسلام و به خصوص تاریخ امام علىعلیهالسلام؛ 4 - بحثهاى استطرادى لغوى و ادبى و اخلاقی و غیره. غالب مراجعه کنندگان به این کتاب، نیاز خود را معطوف به زاویه اوّل شرح و شناخت معانى کلمات نهج البلاغه مىبینند، در حالى که این زاویه دید به شرح نهج‌البلاغه در لابهلاى سه زاویه دیگر پوشانده شده بود. در این کتاب تمامى آن‌چه ابن ابى‌الحدید در جهت شرح کلمات امام على(ع) ذکر کرده، آوردهاند و از دیگر مطالب تهذیب شده است.
دانش رجال
حدیثشناسان شیعه در طول قرنهاى متمادى کوشیدهاند ضوابط و قواعد ارزیابى حدیث را سامان دهند و در نقد صدورى روایات، تمام توان خویش را به کار گرفتهاند. آنان به این طریق، راه نقد و بررسى علمى احادیث را باز کردند و آفات تاریخى حدیث را پژوهیدهاند. این عالمان بر اساس سیره عقلایى برخورد با اسناد و نیز آموزه‌ها و ارشادات ائمه اطهار(ع) به بحثهاى راوىشناسى پرداختهاند.
قطعاً این نوع بحثها مبتنى بر منابعى است که گزارشهاى آن‌ها مبناى کار دانش رجال قرار گرفته است. این منابع همچون اسناد علمى، راوىشناسان را یارى مىرسانند که با تجزیه و تحلیل آن‌ها به شناخت دقیق راویان دست یازند. این منابع با همه اهمیتى که دارند تاکنون مورد مطالعه دقیق و جدى قرار نگرفتهاند. در کتاب حاضر چهار کتاب اصلى و منبع رجال شیعه (رجال کشى، فهرست شیخ طوسى، رجال طوسى و رجال نجاشى) معرفى و بازشناسى شده‌اند.
درباره هر یک از منابع چهارگانه فوق، در فصلهاى پنجگانه بحث و بررسى انجام پذیرفته است:یکم: شناخت مؤلّف: از اوضاع سیاسى اجتماعى عصر مؤلّف، ولادت، خاندان، استادان و شاگردان، سفرها، تألیفات و وفات وى بحث شده است ؛ دوم: مشخّصات کتاب: توصیف اجمالى کتاب و نسخههاى موجود از آن بررسى شده است؛ سوم: شیوهشناسى کتاب: شیوه شناساندن راوى و نیز شیوه توثیق و تضعیف در هر کتاب، از مهم‌ترین بحثهاى این فصل است ؛چهارم: بررسى آراى مؤلّف: به شناخت موضع مؤلّف در برابر مسائل جرح و تعدیل راویان، پرداخته مىشود ؛پنجم: جایگاه کتاب در منابع رجالى: منزلت کتاب در نزد رجالیان، مصادر کتاب، استناد مؤلّفان رجالى به کتاب، مقایسه کتاب با همگنانش، شروح، اختصارات، تصحیحات و ترجمههاى کتاب، گزارش مىشود.
